پایگاه تحلیلی الوقت - در فضای پرتنش منطقهای و در حالی که صهیونیستها برخی تهدیدات را علیه جمهوری اسلامی ایران مطرح کردهاند، «سیدعباس عراقچی»، وزیر امور خارجه ایران به باکو سفر و با مقامات جمهوری آذربایجان دیدار کرد.
این نخستین سفر دوجانبه رسمی عراقچی به باکو است. او با الهام علیاف رئیسجمهور و جیحون بایراموف وزیر خارجه جمهوری آذربایجان دیدار و گفتوگو کرد و بر گسترش همکاریهای دوجانبه میان دو کشور تاکید کرد.
جمهوری آذربایجان و ایران دو همسایه با اشتراکات سیاسی، امنیتی، فرهنگی و اقتصادی فراوان هستند، اما برخی تحولات بی ثبات زا در منطقه باعث شده تا روابط تهران- باکو در چند سال گذشته دستخوش فراز و نشیبهایی شود.
سفر وزیر خارجه پس از رزمایش نظامی
سفر رئیس دستگاه دیپلماسی ایران به باکو 2 روز پس از رزمایش پنجروزه ضدتروریستی «سهند-۲۰۲۵» انجام شد. این رزمایش از ۱۰ آذر در آذربایجان شرقی و با مشارکت ۱۰ کشور عضو سازمان همکاری شانگهای و چند کشور ناظر آغاز شد و نشاندهنده آمادگی ایران و نقش راهبردی آن در مقابله با تهدیدات فراملی است. این مانور تحت چارچوب سازمان همکاری شانگهای (SCO) برگزار و بخشی از سازوکار امنیتی این سازمان برای مقابله با تهدیدات تروریستی و گروههای شبهنظامی است.
از سوی دیگر این رزمایش نشانگر اهتمام و اهمیتی است که ایران برای مقابله هماهنگ و چندجانبه با معضل تروریسم قائل است. معضل تروریسم، معضلی است که هیچ کشوری به تنهایی نمیتواند با آن مقابله کند، زیرا ماهیت فرامرزی دارد. از این رو، رزمایش اخیر پیامی به همسایه شمالی ایران برای لزوم همکاری مشترک با هدف مبارزه با تروریسم و اقدامات ضدامنیتی است.
ده کشور عضو سازمان همکاری شانگهای شامل ایران، روسیه، چین، هند، پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان و بلاروس در این رزمایش حضور داشتند و چند کشور ناظر و مهمان نیز برای مشاهده و تبادل تجربه دعوت شدهاند و سازمان منطقهای ضدتروریسم SCO-RATS نقش هماهنگکننده تمرینها و مدیریت سناریوها را برعهده داشت. در این میان، جمهوری آذربایجان با برگزاری این رزمایش در مجاورت مرزهای جنوبی خود و در خاک ایران بی تردید پیام تهران را دریافت کرده و اکنون سفر وزیرخارجه پس از این رزمایش به باکو نشان دهنده آن موضع تهران برای مقابله با تهدیدات است.
بویژه آن که در طول جنگ 12 روزه رژیم صهیونیستی، ایران متوجه برخی تحرکات تروریستی از خاک جمهوری آذربایجان علیه ایران شده بود و برای تهران مسجل شده است که ارسال برخی پهپادها و عملیاتهای تروریستی در طول جنگ 12 روزه به طور عمده از مرزهای شمالی ایران و جمهوری آذربایجان توسط نیروهای تروریستی صورت میگرفت.
همکاری بجای تقابل
حضور مرد شماره یک دیپلماسی ایران در باکو شاید بیانگر این پیام است که تهران به جای تقابل و انزوا آماده همکاری و حل اختلافات است. واقعیت هم این است که ایران اختلافات زیادی را در روابط خود با باکو دنبال نمیکند، اما این بازیگران مداخله گر از جمله تل آویو هستند که باعث تنشهای سینوسی و مقطعی در روابط دو همسایه میشوند. نمیتوان از نظر دور داشت که اگر مداخلات تل آویو در باکو نبود، روابط دو کشور همسایه بدون چالش صفر ادامه مییافت و برخی چالشهای مقطعی در روابط دو کشور تحت تاثیر مداخلات تل آویو در جمهوری آذربایجان شکل میگیرد.
در زمان جنگ ۱۲ روزه این اخبار منتشر می شد که صهیونیستها برای حمله به ایران از خاک آذربایجان استفاده کرده است. البته که جمهوری آذربایجان این موضوع را بشدت تکذیب کرده و آن را قبول ندارد. در این رابطه میتوان برداشت کرد که این حمله بدون اطلاع جمهوری آذربایجان اتفاق افتاده، مانند اتفاقی که در عراق افتاد و شاهد این بودیم که از آسمان عراق برای حمله به ایران استفاده شد، بدون اینکه حتی به دولت عراق اطلاع داده شود. به هرحال این موضوع در روابط دوجانبه بسیار قابل بحث است و اکنون ایران نشان میدهد در صورت همکاری باکو میتوان مداخلات تل آویو در جمهوری آذربایجان با هدف ضربه زدن به ایران را ناکام گذاشت.
منافع مشترک در کریدور مشترک
ایران به صورت رسمی اعلام کرده که هم با ارمنستان و هم جمهوری آذربایجان در حوزه ارتباطی و تجاری حاضر به همکاری مشترک سه جانبه است. با توجه روابط نزدیک و خوب ایران هم با ارمنستان و هم جمهوری آذربایجان، این امکان وجود دارد که ایران نقشی مشخص در گذرگاهی که میان آذربایجان و ارمنستان قرار است ایجاد شود، ایفا کند. زیرا ایران نسبت به مرزهای خود حساس است. ظاهر طرحی که ترامپ مطرح کرده، این است که حاکمیت ملی ارمنستان نقض نخواهد شد و مرز ایران نیز از بین نخواهد رفت.
در واقع اصلیترین هدف تهران در احداث مسیرهای تجاری منطقهای، خنثیسازی توطئههایی است که با فشار غرب بدنبال حذف ایران از شاهراههای تجاری را دارند و سفر عراقچی به باکو در شرایطی انجام میشود که بحث دالان زنگزور به یکی از حساسترین موضوعات امنیت ملی برای هر سه کشور جمهوری آذربایجان، ایران و ارمنستان تبدیل شده است. ایران میکوشد در باکو تأکید کند که هر طرح ترانزیتی نباید به دستکاری مرزهای شناختهشده بینالمللی منجر شود.
تهران و باکو پیشتر نیز در سال گذشته میلادی بر سر کلیات ایجاد مسیر ترانزیتی موسوم به «کریدور ارس» که از استان آذربایجان شرقی عبور کرده و روستای آقبند در گوشه جنوب غربی بخش زنگیلان را به شهرستان اردوباد در جنوب نخجوان متصل میکند، به توافق دست یافته بودند. و انتظار میرود پس از سفر عراقچی به باکو این مسیر نیز با جدیت بیشتری از سوی تهران-باکو دنبال شود.
همچنین تکمیل پروژه کریدور شمال-جنوب، بهویژه مسیر غربی آن که از ایران و جمهوری آذربایجان عبور میکند، هدف مشترک و حیاتی سه کشور ایران، آذربایجان و روسیه است. برای باکو، این مسیر اهمیت مضاعف دارد زیرا موقعیت این کشور را به عنوان یک حلقه اتصال ترانزیتی کلیدی در امتداد شاهراهی که شبهقاره هند و خلیج فارس را به روسیه و شمال اروپا پیوند میزند، تثبیت میکند. در این مسیر باکو نیازمند همراهی ایران است و از این منظر جمهوری آذربایجان تلاش دارد تا همکاری حداکثری با تهران داشته باشد.
